یاد من باشد کاری نکنم، که به قانون زمین بر بخورد ! (سهراب سپهری)

بهمن رشیدی

رئیس شورای سیاست گذاری موسسه ارزشگذاری منابع، ذخایر و دارایی‌های معدنی ایرانیان

باور ما ایرانیان، همانند بسیاری از ملت‌های دیگر، بر آن است که چرخه حیات و کره زمینی که در آن زندگی می‌کنیم، بر پایه قانونی منسجم و نظام‌مند استوار است؛ نظمی که ریشه در قواعد زیستی و ساختارمند طبیعت داردفرآیند اکتشاف و استخراج منابع و ذخایر معدنی، به‌طور طبیعی نیازمند سازوکارهای قانونمند و نظام‌مند است. در ادامه‌ی این مسیر، گزارش‌دهی نتایج اکتشاف، ارزیابی و طبقه‌بندی منابع و ذخایر معدنی، و همچنین ارزش‌گذاری دارایی‌های معدنی نیز باید بر پایه قوانین و چارچوب‌های مشخص انجام شود. با این حال، متأسفانه در ایران این حوزه با کم‌توجهی جدی مواجه است؛ مسئله‌ای که می‌توان آن را به‌روشنی ناشی از فقدان شفافیت و نبود قواعد منسجم دانست.

گزارش‌ دهی ، طبقه‌بندی و ارزشگذاری منابع و ذخایر معدنی در سطح بین‌المللی بر پایه استانداردها و ضوابط مشخصی انجام می‌شود. رعایت این استانداردها نه‌تنها موجب ایجاد هماهنگی و درک مشترک میان کلیه ذی‌نفعان می‌گردد، بلکه ابعاد فنی و اقتصادی منابع و ذخایر را به شکلی شفاف و با زبانی یکسان ارائه می‌دهد. این امر در نهایت منجر به تسهیل سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف و معدن و کاهش ریسک‌های مرتبط با آن می‌شود.

بر اساس اصول پذیرفته‌شده در حوزه اقتصاد منابع، یک دارایی اکتشافی-معدنی به پروژه‌ای اطلاق می‌شود که از منظر فنی و اقتصادی، دارای ظرفیت بالقوه برای سودآوری در آینده باشد. چنین پروژه‌ای باید توانایی بازپرداخت هزینه‌های پیش از بهره‌برداری را داشته و از منظر مالی، قابلیت نقدشوندگی آن قابل احراز باشد. این معیار، یکی از بنیادی‌ترین شاخص‌ها در ارزیابی پروژه‌های معدنی محسوب می‌شود. با این حال، این اصل اساسی به شکلی غیرقابل‌توجیه در ساختار حسابداری و مالی پروژه‌های معدنی کشور مورد غفلت قرار گرفته است.

در حال حاضر، در کشور ما الزامی قانونی برای تدوین طرح‌های اکتشافی و استخراجی بر اساس استانداردهای بین‌المللی وجود ندارد. طرح‌های موجود اغلب با تأیید مسئولین فنی سازمان نظام مهندسی معدن یا کمیته‌های تخصصی وابسته به سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استانی یا وزارت صمت به تصویب می‌رسند و مجوزهای فعالیت معدنی بر همین اساس صادر می‌شود. هرچند سازمان برنامه و بودجه کشور دستورالعمل‌ها و ضوابطی برای فعالیت‌های معدنی منتشر کرده، اما هنوز نظامی یکپارچه، شفاف و الزام‌آور برای رعایت دقیق این دستورالعمل‌ها و اعطای اعتبار بین‌المللی به مجوزهای صادره شکل نگرفته است.

عدم عضویت ایران در مجامع بین‌المللی ارزشگذاری و طبقه‌بندی منابع و ذخایر معدنی و نبود اجرای استانداردهای مرتبط در کشور، منجر به تولید اطلاعات غیرقابل اعتماد درباره منابع معدنی شده است. ثبت این اطلاعات در اسناد رسمی مانند گواهی کشف یا پروانه بهره‌برداری، چالش‌های بزرگی را در زمینه‌هایی چون ارزش‌گذاری معادن، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، استفاده از تسهیلات مالی، و شفافیت در محاسبه و دریافت حقوق دولتی معادن ایجاد کرده است.

این چالش‌ها در نهایت به بلااستفاده ماندن ظرفیت‌های گسترده معدنی کشور، گسترش فعالیت‌های غیرمولد در بخش معدن، واسطه گری و اتلاف منابع ملی منجر شده‌اند. این در حالی است که با تکیه بر زیرساخت‌های موجود در کشور، امکان فراهم‌سازی شرایط لازم برای پیوستن به نظام‌های بین‌المللی طبقه‌بندی منابع و ذخایر معدنی وجود دارد. موسسه ارزش‌گذاری منابع، ذخایر و دارایی‌های معدنی ایرانیان نیز با چنین هدفی و در راستای تحقق این رسالت تأسیس شده است.

معدن به جای نفت ایران، شعاری قدیمی یا استثماری جدید!!!؟

شهرام شریعتی

مدیرعامل و رئیس هیأت مدیره مؤسسه واکاوی منابع، ذخایر و دارائی‌های معدنی ایرانیان

دوباره شعار قدیمی معدن به جای نفت، کلید واژه جدید دولتمردان شده و افرادی بدون در نظر گرفتن ابعاد عقب ماندگی بخش معدن نسبت به تکرار آن ابرام می‌ورزند. وجود یک ذخیره معدنی بدون اکتشافات مدرن، زیر ساخت، منابع انسانی متخصص، جایگاه و روابط بین المللی، بسته‌های تشویقی و... شعاری تکراری و عقب مانده است و نمی‌توان نسبت به آن جو سازی نمود. روزگاری همه آرزوی جایگزینی معدن به جای نفت را در سر داشتند و در دهه80 شمسی این شعار به اوج خود رسید ولی در آن زمان قرار بود شرکت‌های بین المللی بدون تحریم و با تمام قوا زمینه این جایگزینی را فراهم کنند. امروز ماشین آلات، تکنولوژی، منابع انسانی و... همگی خاک خورده‌اند و زیر ساخت‌ها با واژه جدیدی به نام ناترازی در حال نابودی است. سیستم پولی و بانکی ایران نیز دسترسی لازم را به بانک‌های جهانی ندارد و به قول وزیر سابق اقتصاد حدود 20 درصد بهای نفت ایران در ده سال گذشته هزینه دور زدن تحریم‌ها شده است. حال چطور و چگونه و با چه هدفی این شعار به ذهن دولتمردان متبادر می‌شود جای سوال است. معادن ایران هنوز ارزشگذاری نشده‌اند و اگر شوند بسیاری از فساد‌های احتمالی در آنها سر باز می‌کند. چگونه می‌توان معدنی را که ارزش و ذخیره آن را نمی‌دانیم می‌خواهد جایگزین نفت100 ساله شود؟ قطعا میزان ارزش معادن ایران بسیار بالاست و چندین هزار میلیارد دلار ارزش خواهد داشت ولی بدون بررسی کارشناسان حرفه ای و افراد ذیصلاح بین المللی عاقبت کار احتمالا به دو مقصد ختم خواهد شد. اول اینکه ثروت ملی با واگذاری‌های عجولانه به باد خواهد رفت و دوم اینکه هیچ سرمایه‌گذار خارجی به کشور برای سرمایه‌گذاری خارجی ورود نخواهد کرد. عدم وجود بسته‌های استاندارد سرمایه‌گذاری با ارزشگذاری استاندارد تنها راه اعلام آمادگی برای جذب سرمایه‌گذار در کشوری سرمایه‌پذیر نظیر ایران است. به جای تمرکز بر شعار‌های پوپولیستی باید بر رفع مشکلات بین المللی و ایجاد بسته‌های سرمایه‌گذاری استاندارد تمرکز نمود.